DANIEL KAHNEMAN - ONS FEILBARE DENKEN

 

1. de Ruiter

2012

 

 

De psycholoog en Nobelprijswinnaar Daniel Kahneman heeft in 2011 een aandachttrekkend werk gepubliceerd over de denkstructuur van ons brein: Ons feilbare denken.

Hij geeft een groot aantal voorbeelden hoe onze intuïtie ons in de steek laat en hoe ons denken bepaald wordt door twee systemen: systeem 1 en systeem 2.

Van deze twee systemen geeft hij in de loop van zijn boek een groot aantal karakteriseringen. Er staat veel meer in zijn boek, maar alleen al het geheel van deze karakteriseringen is zo verbluffend duidelijk en overtuigend dat het de moeite waard is deze allemaal achter elkaar te noemen.

 

Systeem 1: het snelle denken.

Systeem 1 is door de evolutie gevormd om de voornaamste bedreigingen voor ons overleven continu te beoordelen. Wat is de situatie? Is er een dreiging of unieke mogelijkheid. Is alles normaal? Moet ik vluchten of vechten? Dit zijn enige van de lange lijst zgn. basisevaluaties.

Basisevaluaties gebeuren buitengewoon snel.

Systeem 1 is bedoeld om op grond van beperkte gegevens tot conclusies te komen.

Bij onverwachte input probeert systeem 1 de situatie zo verklaarbaar mogelijk te maken en hiermee voor te bereiden op wat kan komen.

Overtredingen van normaliteit worden met opzienbare snelheid en souplesse opgemerkt.

Systeem 1 is bedreven in het verzinnen van een samenhangend verhaal waarin de beschikbare feiten aan elkaar worden gekoppeld. We bouwen het best mogelijke verhaal op uit de beschikbare informatie en als dat een goed verhaal is, geloven we erin.

Systeem 1 simplificeert.

Systeem 1 steunt op associatief geheugen. Elementen in de input worden geassociëerd met andere zaken, met name op basis van overeenkomstigheid, samenhang van tijd en plaats, en causaliteit. Hieruit ontstaan dan weer nieuwe associaties, enz. Associatief denken vindt vooral op de achtergrond plaats. Systeem 1 modelleert de structuur van de wereld om ons heen door het leggen van verschillende associatieve verbanden in een uitgebreid netwerk van ideeën, gebeurtenissen, handelingen en ontwikkelingen. Systeem 1 onderhoudt dit model en werkt het bij.

Systeem 1 behelst automatische operaties, zonder gevoel van controle.

Kost weinig of geen inspanning.

Detecteert eenvoudige relaties.

Staat altijd aan en kan niet worden uitgeschakeld.

Is invloedrijker is dan men zou denken en is de geheime auteur van veel van de keuzen en beoordelingen die we maken.

Systeem 1 kan niet omgaan met meerdere, gelijktijdige onderwerpen.

Bewuste twijfel hoort niet bij het takenpakket van systeem 1, maar hoort bij het domein van systeem 2.

De zingevingsmachine van systeem 1 toont ons de wereld als ordelijker, eenvoudiger, voorspelbaarder en samenhangender dan hij in werkelijkheid is.

Deze illusies stellen ons op ons gemak en verminderen de angst.

Een goede stemming en cognitief gemak horen bij veilige, bekende situaties.

Vertrouwen is een gevoel dat berust op de samenhang van de beschikbare informatie en het cognitieve gemak waarmee deze informatie verwerkt kan worden.

We hebben een buitensporig vertrouwen in wat we denken te weten.

Intuïtie is niets meer of minder dan herkennen.

Al deze neurale processen hebben we geërfd.

 

Systeem 2: het langzame denken (het verder nadenken). Het werkende brein.

Systeem 2 wordt pas gemobiliseerd als de situatie te ingewikkeld wordt voor systeem 1.

Een van de belangrijkste taken van systeem 2 is het monitoren en controleren van gedachten en handelingen die door systeem 1 worden “aangedragen”. Systeem 2 is daarbij echter eerder meegaand dan streng.

Intuïtieve vooringenomendheden / voorkeuren als gevolg van systeem 1 worden niet automatisch door systeem 2 opgemerkt.

Systeem 2 vereist het doorlopen van een reeks stappen.

Betreft gecontroleerde operaties.

Vereist aandacht en zelfbeheersing.

Moet weloverwogen en ordelijk verlopen.

Kost inspanning.

Mentale inspanning wordt in het bijzonder gevraagd bij overschakeling van taken en bij tijdsdruk.

Mentale inspanning is energietechnisch een kostenpost en in het algemeen zal dan ook de weg van de minste mentale inspanning gekozen worden. Mentale inspanning verbruikt daadwerkelijk glucose. Mentale luiheid is in onze aard verankerd.