ALPENHOORNS
J. de Ruiter
2007
Een bijzonder instrument!
Dit blaasinstrument uit de Alpenlanden hebben veel mensen wel eens gezien en gehoord na een vakantieverblijf in Duitsland, Oostenrijk of Zwitserland. De magistrale klank en de reikwijdte van het geluid, met name in de bergen, hebben een diepe indruk gemaakt en velen vragen zich verwonderd af hoe dit nu allemaal kan.
Hier vindt u de gezochte verklaringen. Welke toonomvang heeft een alpenhoorn, hoe kan het dat een melodie mogelijk is zonder dat er ventielen op zitten en wat zijn de verdere natuurkundige achtergronden?
Het zal velen verbazen dat deze technische achtergronden pas sinds enkele decennia voldoende bekend zijn, hoewel de alpenhoorn al een paar duizend jaar oud is.
Ik heb er meerdere jaren over gedaan om de natuurkundige achtergronden helder te krijgen. Dat bleek nog niet mee te vallen. Op internet staan veel onjuiste verklaringen. Zelfs serieuze sites bevatten ook nog fouten, die dan door anderen weer overgenomen worden. Toen echter alles voldoende duidelijk was geworden, werd het een grote uitdaging om zelf een alpenhoorn te bouwen. Dat is uiteindelijk, na de nodige uitprobeersels, ook gelukt. Zie foto:
Met dit instrument heb ik regelmatig demonstraties gegeven in de afgelopen jaren.
Voor contact:: jderuiter08@gmail.com
Toonomvang
Een alpenhoorn bestaat uit drie onderdelen:
een mondstuk, een conische buis van ongeveer 3 meter lengte en een klankbeker van ongeveer 50 cm lengte. Langer of korter kan ook. Om redenen van vervoer wordt de totale lengte van de alpenhoorn meestal in drie delen opgesplitst door middel van twee bussen.
Door op het mondstuk te blazen onstaat een longitudinale trilling van de luchtkolom in de buis. Deze luchtrilling wordt door de klankbeker overgedragen op de buitenlucht en dit wordt door ons trommelvlies dan waargenomen als een toon.
Welke tonen zijn nu mogelijk?
Als we de laagste toon van de hoorn aanduiden met C (dit hoeft echter helemaal geen C te zijn), dan zijn, in opklimmende volgorde van hoogte, de volgende tonen mogelijk:
(C) C G C E G ■ C D E F+ G ( ■ ■ B C )
Deze tonen worden de natuurtonen genoemd.
De 1e C wordt de grondtoon genoemd. Deze is vaak te laag om te blazen.
De 2e C is een octaaf hoger dan de 1e C. Deze 2e C heet de bas-C.
De 4e toon is weer een C, nog weer een octaaf hoger.
Enz.
De 7e toon is een verlaagde Bes. Deze past niet in de toonladder van C en wordt daarom bij het blazen overgeslagen.
De 11e toon is een iets verhoogde F (ofwel een iets verlaagde Fis). Deze wordt echter niet overgeslagen bij het blazen, omdat we hier op een kleine afwijking na de tonenreeks C D E F G hebben, dus een groot gedeelte van de toonladder in C.
Deze 11e natuurtoon wordt de alpenhoorn-F genoemd.
De 13e en 14e toon passen ook niet in de toonladder van C en zijn daarnaast al zo hoog, dat ze vrij benauwd zullen klinken.
De 15e en 16e toon passen wel in de toonladder van C, maar ze zijn zo hoog dat ze 1) niet eenvoudig aan te blazen zijn en 2) te benauwd zullen klinken. Sommige alpenhoornspelers slagen er echter wel in deze nog te gebruiken.
Samengevat: een alpenhoorn levert in het algemeen 10 bruikbare natuurtonen op.
C G C E G ■ C D E F+ G
Wat is nu de invloed van de lengte van de alpenhoorn?
Als de totale lengte(dus van de conische buis plus de klankbeker) met ca. 6 procent toeneemt, dan worden alle natuurtonen een halve toon lager.
Alpenhoorns hebben meestal een van de volgende lengtes:
Grondtoon
240 cm C
270 cm Bb (Bes)
300 cm Ab (As)
320 cm G
340 cm F# (Fis)
360 cm F
390 cm E
410 cm Eb (Es)
Natuurkundige achtergronden
Kennisname hiervan vereist dat de lezer kennis heeft van natuurkunde op vwo-niveau.
Als men de natuurkundige achtergronden van de alpenhoorn op het spoor probeert te komen door te googelen, dan komt men niet alleen serieuze wetenschappelijke stukken tegen die soms te hoog gegrepen zijn voor de lezer, maar ook stukken die bedriegelijk serieus lijken, maar misvatingen bevatten (al dan niet klakkeloos overgenomen van anderen).
In de volgende 3 pdf's treft u de belangrijkste achtergronden aan.
U zult verbaasd opkijken hoe het allemaal in elkaar zit.
Toepassing op de alpenhoorn.pdf
De relatie harmonische natuurtonenreeks - toonladder.pdf
Tenslotte nog deze 2 pdf's:
Historie
Hier een chronologische opsomming van de belangrijkste mijlpalen in de geschiedenis van de alpenhoorn.
Over de geschiedenis van de alpenhoorn.pdf
Fabrikanten van alpenhoorns
In de loop der tijden is de lijst van fabrikanten aanzienlijk gegroeid.
Fabrikanten van alpenhoorns.pdf
2 relevante sites over de alpenhoorn
Belangrijke Zwitserse site over de alpenhoorn:
Belangrijke Duitse site over de alpenhoorn:
https://www.alphorn-center.de/
3 korte alpenhoornmelodieën
Hieronder ziet u 3 korte stukjes die zeer geschikt zijn voor beginnende spelers op de alpenhoorn.
De muziek is eenvoudig gehouden. De speelwijze is bewust niet aangegeven, zodat de speler zelf kan experimenten met de speelwijze.
Maak jouw eigen website met JouwWeb